Ο Ιερός Άνθρωπος, η Κατάσταση Εξαίρεσης και ο Χίτλερ στην εποχή του Κορωνοϊού

Κείμενο από το Περιοδικό ΑΒΑΤΟΝ και τη στήλη ΕΝ ΙΟΡΔΑΝΗ

Το παρακάτω κείμενο γράφτηκε τον περασμένο Απρίλιο. Η εξέλιξη του φαινομένου, το διαφαινόμενο πανευρωπαϊκό lockdown και η προσθήκη των τελευταίων ημερών φανατικών ισλαμιστών να κόβουν κεφάλια αθώων πολιτών με οδηγούν να επαναλάβω και να υπογραμμίσω αντί προλόγου τον επίλογο του παρακάτω κειμένου: «… Βεβήλωση είναι να αποδίδεις τον ιερό εαυτό σου στη χρήση και την κυριότητα άλλων. Μην προσφέρεις τον εαυτό σου ως εργαλείο για χρήση στον οποιονδήποτε. Είναι η υπέρτατη βεβήλωση και αυτό είναι ο απόλυτος φασισμός. Σκέψου ελεύθερα!».

Στα τέλη του 20ού αιώνα πολλοί διανοούμενοι προειδοποιούσαν για την έλευση ενός νεοβαρβαρισμού, μιας νεοθεοκρατίας και την επικράτηση ενός τυφλού μίσους ενάντια σε όσους έχουν διαφορετική άποψη. Εκείνη την εποχή είχε πέσει το Τείχος που χώριζε το Βερολίνο και τον κόσμο σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα, και αποχαυνωμένοι θαυμάζαμε τον νέο παγκοσμιοποιημένο ψηφιακό κόσμο που ανέτειλε πάνω στα ερείπια της Ιστορίας που –όπως έλεγαν– είχε τελειώσει. Την εποχή της έκρηξης των χρηματιστηρίων και του luxury well being οι ενδοιασμοί περί βαρβάρων και θεοκρατίας ήταν ίσως ένα καλό ανέκδοτο για να γελάσει η παρέα δίπλα στην παραλία πίνοντας ένα καλό αλκοόλ.

Γέλιο που πάγωσε στα χείλη όταν λίγα χρόνια μετά η κυρία του Βερολίνου ανήγγειλε ότι οι Έλληνες είναι αμαρτωλοί και πρέπει να πληρώσουν. Και όχι μόνο οι Έλληνες, αλλά όλοι οι Μεσόγειοι είναι τεμπέληδες, αμαρτωλοί, στερούμενοι της ηθικής και της πειθαρχίας του προτεσταντικού Βορρά.

Στα τέλη του περασμένου αιώνα αν κάποιος «ηγέτης» χρησιμοποιούσε θεοκρατικούς όρους ξεχασμένους από την Αναγέννηση για την επιβολή της πολιτικής του θα τον έπαιρναν με τα γιαούρτια. Τι στράβωσε μετά το μιλένιουμ;

Υπήκοοι της Ενωμένης Ευρώπης καλώς ήρθατε στον 21ο αιώνα. Ο Διαφωτισμός, ο ανθρωπισμός και τα ανθρώπινα δικαιώματα ήταν μια επινόηση των Λατίνων Γάλλων και Μεσογειακών, μια ονειροφαντασία που βόλευε και τη χρησιμοποίησαν και οι άλλοι για την εξάπλωση της «δημοκρατίας», για να αθωωθούν εγκληματίες πολέμου, ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται από τότε τόσο και όσο συμφέρει.

Τα δικαιώματα και οι νόμοι υπόκεινται σε καθεστώς εξαίρεσης! Πότε; Όταν μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης το επιβάλλει. Το ζήσαμε, το μάθαμε, και όταν η οικονομική κρίση φάνηκε να ξεπερνιέται, έφτασε η επιδημία για να επαναληφθεί. Κορωνοϊός και Lockdown, καραντίνα και εγκλεισμός.

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΞΑΙΡΕΣΗΣ

Επιδημία είναι η αόρατη απειλή, ο ανεξέλεγκτος εισβολέας που πέφτει επί του δήμου (επί-δημία), πάνω στη γη που μοιράζεται ένας λαός. Πολλοί χαρακτήρισαν την επιδημία του Covid-19 ως πόλεμο και εισβολή.

Μια πρώτη διευκρίνηση για να μην μπερδευτούμε. Πολλοί που υποστήριζαν την πρώτη κατάσταση (οικονομική κρίση κλπ.) ήταν ενάντια στη δεύτερη (καραντίνα) και το ανάποδο. Δεν εστιάζω σε καμία κομματική οπτική. Και στις δυο βιώνουμε ένα κοινό χαρακτηριστικό: διαδοχικά καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, που οδηγούν στην επιβολή μέτρων πέραν της κανονικότητας, επικαλούμενοι την «κατάσταση εξαίρεσης». Και ο αληθινά Κυρίαρχος είναι εκείνος που αποφασίζει για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης και επιβάλει μέτρα εκτός της νομιμότητας επικαλούμενος την «κατάσταση εξαίρεσης».

Αυτή η φράση, που έχει επαναλήφθηκε αρκετές φορές τους τελευταίους μήνες, γράφτηκε από τον Carl Schmitt (1888-1985), ένα από τα υποκείμενα που στήριξαν ιδεολογικά και στην πράξη τον Χίτλερ, και μετά τον πόλεμο η μεγαλόψυχη Δύση τον συγχώρησε, με τους επαΐοντες να θαυμάζουν τις υπεροχές ιδέες του.

Κυρίαρχος, λοιπόν, είναι αυτός που προσδιορίζει ένα συγκεκριμένο κοινωνικό, δηλαδή δημόσιο εχθρό, ο οποίος απειλεί άμεσα την ύπαρξή του. Δέκα χρόνια πριν ήταν οι τεμπέληδες της Μεσογείου που απειλούσαν την οικονομία του πλανήτη. Σήμερα είναι ο κορωνοϊός και αύριο μπορεί να είναι οι Αρειανοί ή μια μωβ πεταλούδα. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να ελέγξει τις αιτιάσεις του Κυρίαρχου και όλοι έχουν υποχρέωση να υποταχθούν στα εκτός νομιμότητας μέτρα που επιβάλλει η «κατάσταση εξαίρεσης».

Είναι αυτό δημοκρατικό; Εξαρτάται ποια λέξη μεταφράζεται σε τι. Όπως οι περισσότεροι όταν λέμε «ορθολογισμό» νομίζουμε ότι αναφερόμαστε στον Αριστοτέλη αλλά οι εξ εσπερίας φίλοι μας εννοούν την προτεσταντική εκδοχή που δεν έχει καμία σχέση, έτσι και η δημοκρατία, η ισχύς του δήμου, δεν έχει και τόσο σχέση με τη λέξη republic που μεταφράζεται επίσης ως «δημοκρατία».

Η λέξη προέρχεται από τη λατινική φράση respublica, όπου res σημαίνει «πράγμα, αντικείμενο», και publica «κοινό», δηλαδή ένα πράγμα, κάτι που είναι κοινό μεταξύ πολλών ανθρώπων. Res public μπορεί να είναι μια πλατεία ή ένα κομμάτι γης που διαχειρίζεται το κράτος. Δεν είναι η δύναμη του λαού και των ανθρώπων, που εννοούμε στα ελληνικά ως δημοκρατία, αλλά αντικείμενα, γη, κτίρια, ένα οικονομικό σύνολο που διαχειρίζεται το κράτος. Αυτό έχει φτάσει ως εμάς από την αρχαία Ρώμη. Και το ερώτημα είναι, ποιος εξουσιάζει το κράτος;

Ο ΙΕΡΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Όταν η «έκτακτη ανάγκη» μετατρέπει την εξαίρεση σε κανόνα, η εξουσία του Κυρίαρχου εδράζεται στην εξαίρεση: το πεδίο του νόμου δεν συνιστά δικτατορία, αλλά είναι ένας κενός χώρος δικαίου μέσα στον οποίο όλοι οι νομικοί ορισμοί αδρανοποιούνται. Η θεωρητική σύλληψη του ναζιστή Schmitt, που αρέσει σε πολλούς σύγχρονους, είναι ακριβώς ότι ο νόμος περιλαμβάνει την εξαίρεση από τον ίδιο τον νόμο, αλλά την ίδια στιγμή ο νόμος είναι ακόμη εκεί, συνεπώς δεν μπορούμε να διαπιστώσουμε την ύπαρξη κάποιας ανομίας!

Την ίδια στιγμή ο πολίτης απογυμνώνεται από όλα σχεδόν τα δικαιώματα που του έδωσε ο Δυτικός πολιτισμός των τριών τελευταίων αιώνων λόγω της έκτακτης «κατάστασης εξαίρεσης». Η ζωή του γίνεται «γυμνή» άνευ δικαιωμάτων, που σημαίνει ζωή που έχει καταστεί απλώς αντικείμενο, res. Ένας “Homo sacer”, ένας ιερός άνθρωπος, έτσι τον ονομάζει ο σύγχρονος φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάμπεν, οδηγώντας μας πάλι στην αρχαία Ρώμη.

Homo sacer σημαίνει κυριολεκτικά «ιερός άνθρωπος», και ορίζεται από την πράξη της νομικής ανθρωποκτονίας. Σύμφωνα με μια αρχή του Ρωμαϊκού Δικαίου, αυτός που έχει δηλωθεί homo sacer αποκλείεται από τη νομική προστασία και επομένως μπορεί να δολοφονηθεί από τον καθένα ατιμωρητί.

Ο homo sacer είναι ένα άτομο ταυτόχρονα άγιο και καταραμένο. Η κοινότητα του αναγνωρίζει μια ιερότητα που έρχεται απο την αρχαιότητα προ αυτής της συκγροτημένης κοινωνίας και επομένως απαγορεύει μεν τη θυσία του σε οποιαδήποτε επίσημη τελετουργία, όμως αφού δεν καλύπτεται απο νομική προστασία αυτής της συκγροτημένης κοινωνίας επιτρέπει σε οποιοδήποτε άλλο μέλος της κοινότητας να τον φονεύσει όποτε και όπου επιθυμεί χωρίς τον κίνδυνο τιμωρίας. Ειρωνεία και κυνισμός των προπατόρων της νομικής επιστήμης απέναντι στη διαφορετικότητα.

Η αναλογία της κατάστασης εξαίρεσης με το παράδειγμα του homo sacer είναι κατά τον Αγκάμπεν προφανής: όπως στην κατάσταση εξαίρεσης, ο νόμος εφαρμόζεται λόγω της εξαιρετικής περίπτωσης με τη μη τήρησή του, έτσι και ο homo sacer ανήκει στον Θεό με τη μορφή της μη θυσιμότητάς του και ταυτόχρονα στην κοινότητα με τη μορφή της φονευσιμότητάς του.

Και εδώ αξίζει μια διευκρίνιση. Η ρίζα της λέξης που σημαίνει στα λατινικά «ιερός», sacer, σημαίνει επίσης και «χωριστός». Το ίδιο συμβαίνει και στα εβραϊκά με την αντίστοιχη λέξη Καντός. Το αρχαϊκό ιερό βρίσκεται εκτός της πολιτικής σφαίρας, εκτός της δομής και της εξουσίας της κοινότητας, του νόμου και της τάξης, τις πρόδρομες μορφές κράτους.

Και αν το ιερό είναι εκτός της σφαίρας του ανθρώπινου δικαίου, το βέβηλο –πάντα κατά τους Ρωμαίους– είναι το ιερό που αποδίδεται και πάλι στη χρήση και κυριότητα των ανθρώπων. Γίνεται res, αντικείμενο, εργαλείο προς χρήση και πουθενά δεν υπάρχει η έννοια της κυριαρχίας (κράτους) των ανθρώπων (δήμος).

Τα αντικείμενα, η γη και τα εργαλεία υπόκεινται στην εξουσία του Κυρίαρχου. Η αντιμετώπιση όμως ενός ανθρώπου ως εργαλείο, είναι η απόλυτη πράξη βεβήλωσης.

Απλά θυμηθείτε πόσες φορές και από ποιους ακούτε στην πρόσφατη εποχή μας για εργαλειακή αντιμετώπιση και χρήση των ανθρώπων.

Η ΓΥΜΝΗ ΖΩΗ

Από την αυτοκρατορική Ρώμη στη ναζιστική Γερμανία και πάλι. Ο Χίτλερ μόλις κατέλαβε την εξουσία το 1933, εξέδωσε το «Διάταγμα για την προστασία του λαού και του κράτους», με το οποίο ανέστειλε τα άρθρα του Συντάγματος που αφορούσαν τις ατομικές ελευθερίες εφαρμόζοντας κατάσταση εξαίρεσης. Το διάταγμα δεν ανακλήθηκε ποτέ, με αποτέλεσμα μέχρι την πτώση του Ράιχ και για δώδεκα χρόνια μετά, η Γερμανία να τελεί, από νομική άποψη, σε κατάσταση εξαίρεσης.

Εκεί εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στον σύγχρονο πολιτισμό μας η «γυμνή ζωή»: κάθε Γερμανός πολίτης Εβραίος, όπως και κάθε μέλος κοινωνικής ομάδας που είχε την ίδια μεταχείριση, πριν σταλθεί στα στρατόπεδα του θανάτου, έχανε την ιθαγένειά του, τα νομικά δικαιώματά του και κάθε προστασία που απέρρεε από αυτή. Έτσι, ως homo sacer παραδινόταν γυμνός στις ορέξεις των βασανιστών του – που υπό το βλέμμα του ανθρωπισμού μετά την λήξη του πολέμου έτυχαν της συγχώρεσής μας για να μπορέσει ο καταστραμμένος κόσμος να ορθοποδήσει.

Έτσι κύλησαν τα πολλά χρόνια ευημερίας και δημοκρατίας –όπως λένε, η περίοδος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι η μακρύτερη περίοδος ειρήνης που έχει ζήσει ο Δυτικός κόσμος– κι εκεί που ονειρευόμασταν το φωτεινό μέλλον, σε μια βραδιά βυθιστήκαμε σε κατάσταση εξαίρεσης, με αναστολή και αμφισβήτηση βασικών δικαιωμάτων και κατακτήσεων των τελευταίων αιώνων, που δεν μας πήγε πίσω μόνο οικονομικά αλλά και πολιτισμικά.

Και λίγα χρόνια μετά, φτάσαμε στον εγκλεισμό της πανδημίας. Η ίδια εργαλειακή (βέβηλη) αντιμετώπιση των ανθρώπων με μπροστάρη έναν Ολλανδό «άνακτα». Αρχικά είπαν, αφού η πανδημία χτυπά μόνο ηλικιωμένους (όπως αρχικά νόμιζαν), δεν υπάρχει λόγος να περιορίσουμε την οικονομία. Γιατί; Γιατί οι ηλικιωμένοι είναι συνταξιούχοι και δεν παράγουν, άρα αν πεθάνουν βοηθούν και ανακουφίζουν το σύστημα. Λογική που τον 20ό αιώνα θα έστελνε στα σκουπίδια της Ιστορίας όποιον την υποστήριζε, σήμερα είναι δεσπόζουσα.

Ευτυχώς οι «ανήθικοι και αμαρτωλοί» Μεσόγειοι με το συναισθηματισμό που τους διακρίνει (κάτι που οι Βόρειοι το βλέπουν ως μορφή αναπηρίας) πρόταξαν τον ανθρωπισμό και την αλληλεγγύη μπροστά από το όποιο οικονομικό συμφέρον. Και έτσι, μετά από κάποιες δεκαετίες, αυτές οι… «παλιομοδίτικες» αξίες βγήκαν πάλι μπροστά από τους ανθρώπους που έχουν υπόσταση και μνήμη για να λειτουργήσουν ως δήμος και όχι ως res.

Και συνάντησαν τη μισαλλοδοξία που, αγκαλιά με τον νεοβαρβαρισμό, βρήκαν και αυτές έδαφος να αναπτυχθούν. Μαζί με την κατευθυνόμενη υπέρ και παρα πληροφόρηση οδήγησαν τον απλό πολίτη να μην μπορεί να έχει μια καθαρή ματιά στην πραγματικότητα.

Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης οι Γερμανοί είχαν εφαρμόσει πρώτη φορά ως πείραμα να παίζουν συνεχώς σε μεγάφωνα στη διαπασών διαφορετικά μηνύματα, έτσι που στο τέλος ο εγκλωβισμένος να μην μπορεί να καταλάβει τίποτα εκτός από βασικές οδηγίες, χωρίς περιθώριο κριτικής σκέψης και αντιμετώπισης των γεγονότων.

Σκεφτείτε το λίγο. Η υπερπληροφόρηση έφερε ένα παρόμοιο αποτέλεσμα εκμηδενίζοντας σε μεγάλο βαθμό την κριτική σκέψη και βούληση. Είπαν ότι ο κορωνοϊός είναι απάτη, οι νεκροί δεν υπήρξαν ποτέ, ο ιός είναι δημιούργημα των Κινέζων, του Μπιλ Γκέιτς, του Σόρος, των μασόνων, δεν υπάρχει κορωνοϊός, δεν έχουμε εμβόλιο και κινδυνεύουμε, υπάρχει ήδη το εμβόλιο και περιέχει τσιπ για να μας χειραγωγήσουν…

Με όλα αυτά που επαναλαμβάνονται συνεχώς μέσα από κινητά, η/υ και τηλεοράσεις, ο πολίτης χάνει το περιθώριο κρίσης και αντίδρασης. Το μόνο που καταλαβαίνει είναι ότι στο νέο βασίλειο της μισαλλοδοξίας πρέπει να συνταχτεί με κάποιους μεν εναντίον κάποιων δε – με μίσος στα όρια του παραλόγου προς τον απέναντι.

ΣΚΕΨΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΑ

Αμέσως μετά την καραντίνα συνάντησα ένα γνωστό μου γιατρό, ο οποίος μετά τις πρώτες κουβέντες άρχισε να μου αναλύει με πάθος τις θεωρίες συνομωσίας και το τσιπ που θα μας βάλουν με εμβόλια για να μας «υποτάξουν». Όπα αδελφέ, είσαι γιατρός. Ξέρεις πως αν υπήρχε τσιπ που μπορεί να μπει και να διοχετευτεί με ένεση, θα είχε πάρει και ένα Νόμπελ ο εφευρέτης του. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Το δέχτηκε στιγμιαία ο επιστήμονας εαυτός του, αλλά το επόμενο λεπτό ο μισαλλόδοξος δόκτωρ Τζέκιλ κυριάρχησε και άρχισε να μου ξεδιπλώνει την υπόλοιπη γκάμα των θεωριών συνομωσίας.

Εντάξει, λοιπόν, δέχομαι πως μας ψεκάζουν και πως όλα είναι απάτη. Σκέψoυ, όμως, φίλε μου. Όταν μπαίνεις στο παιχνίδι του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας προσφέρεις τον εαυτό σου ως εργαλείο στις ορέξεις πραγματικά «αγνώστων». Συμβάλεις στην επαναφορά του παλιού παιχνιδιού κόκκινοι-μπλε, καλοί-κακοί κοκ., όπου χωρίς δεύτερη σκέψη όποιος επιλέγει πλευρά επαναλαμβάνει άκριτα κατηγορίες και ικανοποιείται μισώντας τον «αντίπαλο», στον οποίο δεν αναγνωρίζει ανθρώπινη υπόσταση, αλλά τον θεωρεί ένα αντικείμενο, που πρέπει να καταστραφεί. Ο Χίτλερ θα ήταν περήφανος για καθέναν από αυτούς που σκέφτονται έτσι.

Και χαμένος μέσα στη δίνη του μίσους, ο απλός πολίτης δεν αντιλαμβάνεται ότι αυτή η κατάσταση εξαίρεσης, ο κενός χώρος δικαίου, αποκτά διάρκεια και πολύ περισσότερο είναι δύσκολο να διακριθεί πλέον από την κανονική κατάσταση.

Καλέ μου αναγνώστη, μπορείς να πιστεύεις ό,τι θέλεις, είναι δικαίωμά σου. Σεβάσου όμως τον γείτονα που έχει τις δικές του απόψεις. Μπορεί να μην ανησυχείς για τον ιό, είναι δικαίωμα σου, βοήθα όμως να προφυλαχθεί ο γείτονας που ανησυχεί και ίσως έχει ήδη επιβαρυμένη υγεία χωρίς εσύ να το γνωρίζεις. Αν όχι κάτι άλλο, σεβάσου τον τρόμο του και μην τον μεγεθύνεις.

Εστιάσου στην πραγματική ζωή σου και δράσε με τη δική σου βούληση για τον δικό σου στόχο. Ούτε ο Γκέιτς, ούτε οι εξωγήινοι δίνουν δεκάρα για σένα, όχι γιατί σε αγνοούν, αλλά γιατί απλά δεν σε γνωρίζουν. Δεκάρα δεν δίνει για σένα και ο κάθε ηγετίσκος που πουλά μισαλλοδοξία και μίσος και σε θέλει για οπαδό, ένα ακόμα εργαλείο στα αναλώσιμα όπλα του. Αυτή είναι μια πραγματική αρρώστια που απλώνεται στον πλανήτη. Μην αφήσεις να σε αγγίξει.

Αν για κάτι είναι γνωστοί οι αρχαίοι μας πρόγονοι ήταν γιατί τιμούσαν τους γεροντότερους και έχτιζαν για τους αγέννητους που θα έρθουν, και ακόμα δεν φοβόντουσαν ούτε κλωτσούσαν τον ξένο που δεν γνώριζαν. Δεξιώνονταν τον άγνωστο και ενσωμάτωναν σαν δικό τους ό,τι τους ήταν χρήσιμο. Και έτσι έφτιαξαν τον πολιτισμό που φώτισε τους αιώνες και τον ανθρωπισμό. Κι εσύ είσαι απόγονος και κουβαλάς αυτή τη βαριά κληρονομιά. Χρησιμοποίησε τα όπλα που σου κληροδότησαν, την ελεύθερη βούληση και τον νου. Σκέψου ελεύθερα και πράξε συνετά.

Βεβήλωση είναι να αποδίδεις τον ιερό εαυτό σου στη χρήση και την κυριότητα άλλων. Μην προσφέρεις τον εαυτό σου ως εργαλείο για χρήση στον οποιονδήποτε. Είναι η υπέρτατη βεβήλωση και αυτό είναι ο απόλυτος φασισμός. Σκέψου ελεύθερα!

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ: Στο άρθρο μου αυτό χρησιμοποίησα στο πλαίσιο του δικού μου συλλογισμού ορισμένες φιλοσοφικές θέσεις του Giorgio Agamben· διαφωνώ όμως με τις συνεντεύξεις του Μαρτίου 2020 όπου θεωρεί τον κορωνοϊό πολιτικά ως μια επινοημένη και ανύπαρκτη επιδημία.

Στον φίλο φιλόσοφο Στέφανο Ροζάνη.

Πηγές

Giorgio Agamben, Βεβηλώσεις, Άγρα

Giorgio Agamben, Κατάσταση Εξαίρεσης, Πατάκης

Carl Schmitt, Πολιτική Θεολογία, Κουκκίδα

Νικολάου Τσίρου, «Η Έννοια της Κατάστασης Εξαίρεσης στο Έργο του Giorgio Agamben», Περιοδικό Θέσεις

Ο Ιορδάνης Πουλκούρας είναι σύμβουλος έκδοσης του ΑΒΑΤΟΝ.

Το βρήκατε ενδιαφέρον; Μοιραστείτε το...

Facebook
Twitter
LinkedIn
Pinterest
Email
Εκτύπωση

Αφήστε ένα Σχόλιο

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Scroll to Top